Mutual Fund Investment: भारतातील गुंतवणुकीचं चित्र गेल्या दशकात खूप बदललं आहे. परदेशी गुंतवणूकदारांनी (FPI = Foreign Portfolio Investor) जागतिक अस्थिरतेमुळे भारतीय शेअर बाजारातून पैसा बाहेर काढला असला तरी, देशांतर्गत गुंतवणूकदारांनी शेअर बाजाराला खरी ताकद दिली आहे. यात म्युच्युअल फंड गुंतवणूकदारांचा वाटा सर्वाधिक महत्त्वाचा ठरतो. पण हे गुंतवणूकदार नक्की कोण आहेत?
परदेशी पैशांपासून देशांतर्गत पैशांकडे बदल
पूर्वी भारतीय बाजारात परदेशी पोर्टफोलिओ गुंतवणूकदारांचा (FPI) मोठा वाटा होता. पण आता NSE-सूचीबद्ध कंपन्यांमधील त्यांची हिस्सेदारी १३.५ वर्षांच्या नीचांकी पातळीवर आली आहे. उलट, देशांतर्गत म्युच्युअल फंडांची हिस्सेदारी ऐतिहासिक उच्चांकी पातळीवर पोहोचली आहे.
जरी अजूनही FPI चा वाटा 17.3% आणि DMF चा वाटा 10.3% आहे, तरी दोघांमधील अंतर झपाट्याने कमी होत आहे. हे दाखवते की भारतीय कुटुंबं पारंपरिक बचतीतून (फिक्स्ड डिपॉझिट, इन्शुरन्स, प्रॉव्हिडंट फंड) बाहेर पडून म्युच्युअल फंडांमध्ये पैसे टाकायला सुरुवात करत आहेत. 2011–12 मध्ये घरगुती बचतीत म्युच्युअल फंडांचा वाटा 1% पेक्षा कमी होता, तो 2022–23 मध्ये 6% वर गेला आहे.
वाचा | Nuvama Mutual Fund आता लाँच होणार, SEBI ने दिली अधिकृत मंजुरी!
या वाढीमागे कोणते गुंतवणूकदार?
डेटा सांगतो की आता गुंतवणूकदारांचा प्रोफाइल आधीपेक्षा खूप वेगळा आहे:
- शहरी पुरुषांचे वर्चस्व – अजूनही बहुतेक गुंतवणूकदार हे शहरी भागातील पुरुष आहेत. मात्र हे वर्चस्व हळूहळू कमी होत चाललं आहे.
- महिला गुंतवणूकदारांचा वाढता सहभाग – आज प्रत्येक ४ पैकी १ गुंतवणूकदार महिला आहे. 2016 पासून हा आकडा स्थिर आहे, याचा अर्थ महिला सातत्याने शेअर बाजाराकडे वळत आहेत.
- लहान शहरं व ग्रामीण भाग पुढे येत आहेत – 2015 मध्ये टॉप 8 शहरांमधून 80% पेक्षा जास्त AUM येत होतं. 2025 मध्ये हे प्रमाण फक्त 60% राहिलं आहे. म्हणजेच लहान शहरं व गैर-मेट्रो भाग गुंतवणुकीत मोठा वाटा उचलत आहेत.
डिमॅट खात्यांचा स्फोटक वाढ
गुंतवणूक वाढवण्यामागे सर्वात मोठा घटक म्हणजे सुलभ प्रवेश. RBI च्या अभ्यासानुसार, गुंतवणुकीचं साधन म्हणजे डिमॅट अकाउंट असणं हे लोकांना बाजारात आणण्यासाठी सर्वात प्रभावी ठरतं.
2020 ते 2024 दरम्यान भारतात डिमॅट खाती तब्बल 200% ने वाढली. 2020 मध्ये 3.8 कोटी खाती होती, ती 2024 मध्ये 11.8 कोटींवर गेली.
काही राज्यांत ही वाढ सर्वसाधारण आकड्यांपेक्षा खूपच जास्त झाली:
- बिहार – 2020 मध्ये 9.6 लाख खात्यांवरून 2024 मध्ये तब्बल 50 लाख खाती (400% पेक्षा जास्त वाढ).
- उत्तर प्रदेश – 20 लाख खात्यांवरून 1.3 कोटी खाती (348% वाढ).
यामुळे देशभरातील कुटुंबं पारंपरिक बचतीतून बाहेर पडून भांडवली बाजाराशी जोडली जात आहेत.
भारतीय गुंतवणूकदार म्युच्युअल फंड का निवडत आहेत?
गेल्या काही वर्षांत म्युच्युअल फंडांकडे वळण्याची काही महत्त्वाची कारणं आहेत:
- फिक्स्ड डिपॉझिटवरील कमी व्याजदर – यामुळे FD आकर्षक राहिली नाही.
- सरकारच्या स्थिर आणि गुंतवणूक-समर्थक धोरणांचा फायदा – बाजारात विश्वास वाढला.
- जागरूकता व तंत्रज्ञानाचा प्रसार – मोबाईल अॅप्स, ऑनलाइन प्लॅटफॉर्ममुळे गुंतवणूक करणे सोपं झालं.
भारतीय गुंतवणुकीसाठी नवी दिशा
देशांतर्गत म्युच्युअल फंड गुंतवणूकदारांची वाढ ही भारताच्या वित्तीय बाजारासाठी एक महत्त्वाचा टर्निंग पॉइंट आहे. अजूनही परदेशी गुंतवणूकदारांचा वाटा आहेच, पण स्वदेशी गुंतवणूकदारांमुळे आत्मनिर्भरता वाढतेय.
शहरी पुरुष अजूनही आकड्यांमध्ये आघाडीवर असले तरी महिला, लहान शहरं आणि नव्या डिमॅट धारकांनी भविष्य घडवायला सुरुवात केली आहे. म्युच्युअल फंड आता केवळ महानगरांपुरते मर्यादित नाहीत, तर ते खर्‍या अर्थानं संपूर्ण भारताची कहाणी बनत आहेत.
Source: National Stock Exchange’s “India Ownership Tracker”, Reserve Bank of India, the Centre for Monitoring Indian Economy, Ministry of Statisticts and Programme Implememntation
